Andere koffie

Veel mensen denken dat Italië het beste land is voor lekkere koffie. Ze hebben veel varianten en de Italiaanse koffie heeft een lange en interessante geschiedenis. Wat lang niet iedereen weet is dat Portugal nog zo´n land is waar je kunt genieten van een verrukkelijke kop koffie. Veel, veel beter dan in Spanje of Frankrijk, waar de koffie meestal een gronderige en bittere smaak heeft. En zeker veel beter dan het zwaar overgewaardeerde en veel te dure afwaswater van Starbucks.

In de 18e eeuw begonnen de Portugezen koffie te verbouwen in hun koloniën, eerst in Angola en later in Brazilië. De bonen voor de uitstekende Portugese koffie zijn meestal een melange van Arabica- en Robustabonen. De Portugese koffie wordt langzamer en op een lagere temperatuur gebrand dan de Italiaanse, waardoor hij iets minder bitter en wat aromatischer is. De koffie wordt gezet met een hogere waterdruk dan in Italië, hoewel de machines in eerste instantie van het Italiaanse merk Cimbali waren en vervolgens werden aangepast aan de andere waterdruk die in Portugal wordt gebruikt

andere namen

Dus nu we weten dat Portugal zijn eigen koffiecultuur heeft, is het logisch dat ze hun eigen namen hebben voor de verschillende koffiesoorten. Er is al heel wat over geschreven door allerlei mensen, maar de informatie is vaak versnipperd, dus ik dacht dat ik maar eens een poging moest wagen en je de belangrijkste termen voor koffie op Madeira moest geven. Niet overbodig, want Madeira heeft voor sommige koffiesoorten weer andere namen dan op het Portugese vasteland.

vergeet Italië

Ten eerste wil ik je op het hart drukken om alle Italiaanse namen die je op Madeira of op het Portugese vasteland wilt gebruiken, te laten vallen. Vraag dus niet meer om espresso, of, erger nog, een cappuccino, of, het allererverschrikkelijkste, om latte. (Dat is geen Italiaans, maar een Engels bedenksel, want latte betekent in het Italiaans gewoon melk, en wat je eigenlijk zou willen is latte macchiato, zeg maar koffie verkeerd. En nee, in Portugal vraag je ook niet om latte macchiato.

leer de Portugese namen

zwarte koffie

De meest gedronken koffie bij de Portugezen is de sterke en kleine koffie, die officieel café heet. Maar op Madeira en in Lissabon wordt hij meestal bica genoemd. Toen de eerste koffie naar Portugal kwam, hing er in het beroemde cafe a Brasileira in Chiado, een wijk in het centrum van Lissabon, een bord met de tekst Beba Isto Com Açucar – Drink dit met suiker. De Portugezen waren nog niet gewend aan de wat bittere smaak van koffie, dus het bordje vertelde de klanten ‘Drink dit met suiker. B.I.C.A., later gewoon bica. In de rest van het vasteland is deze naam niet zo gebruikelijk, en in Porto is er nog een andere naam voor deze koffie: cimbalino, refererend aan het merk van de oorspronkelijke koffiemachines.

Op Madeira is bica echt de term die iedereen gebruikt als ze een kleine, sterke koffie willen. Het is niet helemaal hetzelfde als de Italiaanse espresso, die 20 centiliter moet zijn, terwijl de Portugese standaard 30 centiliter is, en je zult merken dat hij niet zo agressief is als de Italiaanse espresso, en aromatischer. Ik moet er wel bij zeggen dat het drinkwater een grote rol speelt in de bitterheid – of het gebrek daaraan – van koffie. Zacht water geeft de beste koffie, hard water veroorzaakt vaak bitterheid. En het water op Madeira is gelukkig erg zacht.

Voor als je liever iets minder sterke koffie wilt, is er de bica cheia, of de café cheio. Het is hetzelfde als een bica, maar ze laten het water iets langer lopen om het kopje helemaal te vullen. Cheio betekent vol en wordt cheia omdat bica vrouwelijk is en café mannelijk, dus de termen zijn bica cheia of café cheio. Als je nog wat minder sterk wilt dan een bica cheia, kun je ook vragen om een carioca de café. Officieel is dat een koffie waarvoor maar de helft van de gebruikelijke hoeveelheid gemalen koffie wordt gebruikt, maar jammer genoeg maken ze vaak een carioca door de koffie van een net geserveerde bica opnieuw te gebruiken en er nog een keer water doorheen te laten lopen. Niet de lekkerste koffie, dus voor de zekerheid vermijden. Als je echt een slappere koffie wilt, kun je om een café americano vragen, maar net als in Italië is dat een slechte kopie van de toch al vreselijke Amerikaanse waterige koffie, maar dan extra bitter door de branding van de koffie.

Als ik Nederlanders hier vraag wat voor koffie ze willen, hoor ik vaak ‘gewone koffie’. Ze vergeten natuurlijk dat wat zij denken dat gewone koffie is, hier onbekend is, dus eerder ongewoon. Maar de lekkere aromatische maar milde Nederlandse koffie moet je met een filter zetten, en niet met een espressomachine. En ze hebben hier alleen maar espressomachines, dus houd het maar liever bij een bica of een café, of neem een bica cheia, en als je de hoeveelheid te klein vindt, kun je altijd om een chino vragen, wat een dubbele bica is. Onderaan deze pagina vind je een schematisch overzichtje van de belangrijkste namen.

koffie met melk

Als je van koffie met melk houdt, is het eerste wat je moet vergeten een cappuccino te vragen. Als je die in Portugal of op Madeira bestelt, krijg je waarschijnlijk een koffie die het dichtst in de buurt komt van de Italiaanse panna montata, een sprookjeskoffie met een dikke berg slagroom erop, compleet met hagelslag. En een sprookjesprijs. Dus geen cappuccino. Als je een Italiaanse cappuccino wilt, bestel je hier een chinesa. Als je op Madeira bent, welteverstaan.

We kwamen een keer uit Madeira aan op het vliegveld van Lissabon, waar we moesten wachten. Noud ging koffie bestellen aan de bar en vroeg in zijn beste Portugees ‘uma bica e uma chinesa clara¨. Hij kreeg een lege blik van de ‘barista’ en het antwoord was ‘huh?´. Even later kwam er een luide stem uit de keuken die riep “die komen van Madeira en ze willen ‘um café e uma meia de leite’.

Zo zie je maar: wat in Italië een cappuccino is, is op Madeira een chinesa en op het Portugese vasteland een meia de leite. Als je koffie wilt met maar een klein beetje melk, kun je een garoto bestellen (het woord betekent jongetje), wat een bica (of café) is met een klein beetje melk erin. Als je om een garoto escuro vraagt, krijg je een bica met maar een klein scheutje melk, dus een beetje donkerder dan een normale garoto. Als je koffie met veel warme melk wilt, zoals de Italiaanse latte macchiato, vraag je om een galão. Ik zal je niet lastigvallen met de Braziliaanse termen, want die zijn weer anders.

Net als de Italianen drinken de Portugezen alleen melkkoffie bij het ontbijt, en misschien nog halverwege de ochtend. Daarna, en vooral na de maaltijd, drinken ze alleen een bica of een bica cheia. Ze zouden nooit een chinesa of een galão nemen na het eten, zoals Italianen er niet over peinzen om een cappuccino te nemen na een maaltijd. In tegenstelling tot de Italianen zullen ze je alleen niet raar aankijken als je na het diner koffie met melk drinkt.

thee?

Hoewel gespecialiseerde winkels het nu allemaal wel hebben, is de cultuur die thee maakt van alle groente en fruit die je maar kunt verzinnen nog niet aangekomen in Portugal. Als je in een eenvoudige bar bent, hebben ze standaard zwarte thee (cha preto). Maar op Madeira is er nog een ’thee’ die ik wil noemen, omdat hij erg verfrissend is en anders dan wat je gewend bent. Het is cha de limão. Citroenthee. In tegenstelling tot alle andere landen die ik ken, wordt deze niet gemaakt met citroengras of melisse, maar gewoon door kokend water over heel dunne stukjes citroenschil te gieten. Er wordt dus geen citroensap gebruikt, alleen de schil. Omdat de citrusbomen op Madeira nooit worden bespoten met pesticiden, is de schil van de lokale citroen schoon en gezond en erg lekker.

overzicht

Hieronder heb ik een overzicht gemaakt met de belangrijkste koffietermen. Ik heb de uitdrukking voor één en voor twee koffies erin gezet, omdat het telwoord voor twee (en alleen voor twee) het geslacht van het zelfstandig naamwoord volgt.

soort koffie	Madeira één koffie	Madeira twee koffie	Vasteland een koffie	Vasteland twee koffie
zwart, type espresso	uma bica	duas bicas	um café	dois cafés
beetje minder sterk	uma bica cheia	duas bicas cheias	um café cheio	dois cafés cheios
slappe koffie	um café americano	dois cafés americanos	um café americano	dois cafés americanos
dubbele espresso	um chino	dois chinos	um café duplo	dois cafés duplos
minder sterke espresso	uma carioca de café	duas cariocas de café	uma carioca de café	duas cariocas de café
sterke koffie met een beetje melk	um garoto	dois garotos	um garoto	dois garotos
idem met nog minder melk	um garoto escuro	dois garotos escuros	um garoto escuro	dois garotos escuros
cappuccino	uma chinesa	duas chinesas	uma meia de leite	duas meias de leite
Latte macchiato	um galão	dois galões	um galão	dois galões

Als je liever een koffie zonder cafeïne hebt, voeg je gewoon descafeinada toe achter de woorden bica, chinesa, bica chiea, meia de leite en carioca de café(descafeinadas als je er meer dan één bestelt); en descafeinado achter elke combinatie van café, garoto of galão. En natuurlijk descafeinados als je er meer dan één bestelt.

Let op het verschil tussen één galão en twee (of meer) galões. De tilde boven de a en de o dienen om de klinker nasaal te maken, maar als je het moeilijk vindt, bedenk dan dat het Portugees geen tweeklanken kent en dat je alle klinkers apart moet uitspreken. Als je dat gewoon doet, zullen ze je prima begrijpen!

Pastel de Nata erbij?

Met dit alles in je hoofd ga je absoluut genieten van de uitstekende koffie die Portugal en Madeira te bieden hebben. Zorg ervoor dat je er ’s ochtends de altijd aanwezige pastel de nata – meervoud pastéis de nata (en ja, op het Portugese vasteland bestaat ook een andere naam: Pastel de Belém) bij neemt. De plaatselijke bakkerij Panoeste vlak bij ons huis maakt uitstekende exemplaren.